AVRUPA BİRLİĞİ’NDEN MALTA’YA AĞIR DARBESİ

Avrupa Birliği, Malta’nın tartışmalı “altın pasaport” uygulamasına önemli bir darbe indirdi. Avrupa Birliği Adalet Divanı, bu yatırım karşılığı vatandaşlık uygulamasının AB yasalarına aykırı olduğuna karar vererek, Malta’nın derhal bu programı durdurmasını istedi. Mahkeme, “Bir üye devletin vatandaşı olmak, ticari bir ölçüt haline getirilemez” diyerek AB vatandaşlık statüsünün ana ilkelerine dikkat çekti. Bu karar, hem Malta hem de benzer işler yürüten diğer AB ülkeleri için tarihi bir dönüm noktası oldu. Altın pasaportun ne olduğu, neden böyle tartışmalı olduğu ve gelecekte nelerin olabileceği üzerine sorular gündeme geldi.

ALTIN PASAPORTUN ŞARTLARI VE SONUÇLARI

Malta’nın 2013 yılında başlattığı “altın pasaport” programı, zenginlere hızlı bir şekilde AB vatandaşlığı sunmayı hedefliyordu. Şartlar oldukça basitti: En az 600.000 Euro yatırım, mülk satın alma ya da kiralama ve 10.000 Euro hayır kurumlarına bağış yapmak. Bunun karşılığında, başvuruda bulunanlar Malta vatandaşlığı kazanarak, AB’nin sunduğu serbest dolaşım, iç pazara erişim ve seçimlerde oy kullanma gibi avantajlardan faydalanıyordu. Ancak Financial Times’ın yaptığı analizler, bu pasaportların yalnızca zengin iş insanlarına değil, siyasi nüfuz sahibi kişilere, yaptırımlar altında bulunan bireylere ve hatta suçlardan mahkûm olmuş insanlara da satıldığını ortaya çıkardı. 2011-2019 döneminde Malta ve Güney Kıbrıs’ın benzer uygulamalarıyla yaklaşık 130.000 kişi AB vatandaşı olurken, bu ülkeler toplamda 21.8 milyar Euro’luk büyük bir gelir elde etti. Fakat bu “ticari vatandaşlık” modeli, AB’nin temel değerleriyle çelişmekteydi. Adalet Divanı, kararında “AB vatandaşlığı, birliğin ruhunu yansıtan bir statüdür ve maddi bir alışverişin konusu olamaz” ifadelerini kullandı.

KİMLER ALTIN PASAPORT ALDI?

Malta’nın altın pasaport programı uzun yıllardır tartışma konusuydu. Transparency International’ın raporlarına göre, pasaport alanlar arasında Rus oligarklar, Çinli iş insanları ve kara para aklama iddialarıyla karşı karşıya kalan kişiler de yer alıyordu. Örneğin, vergi dolandırıcılığından mahkûm olan Rus milyoner Pavel Melnikov Malta vatandaşlığı almıştı, ancak 2022’de bu vatandaşlık iptal edilmişti. Melnikov, karara itiraz edeceğini bildirirken, benzer durumdaki diğer kişilerin de hukuki süreç başlatabileceği konuşuluyor.

PASAPORTLAR İPTAL EDİLECEK Mİ?

AB göç hukuku uzmanı Simon Cox, Malta’nın verdiği vatandaşlıkların topluca iptal edilmesinin “çok düşük bir ihtimal” olduğunu kaydediyor. Ancak suç geçmişi olan ya da yaptırımlara tabi bireylerin pasaportlarının bireysel olarak geri alınabileceği belirtiliyor. Cox, “Malta, imajını kurtarmak için bazı yüksek profilli iptaller yapabilir, ancak bu süreç hukuki açıdan karmaşık,” diyor. Örneğin, Melnikov gibi isimlerin itiraz süreçleri yıllar alabilir.

Malta hükümeti, mahkeme kararına henüz resmi bir yanıt vermedi, ancak programın durdurulması ülke ekonomisine büyük bir darbe vurabilir. Zira altın pasaportlar, Malta’nın gayrisafi yurtiçi hasılasının %1’inden fazlasını oluşturuyordu. Hükümetin, AB ile uyumlu yeni bir vatandaşlık modeli geliştirmeyi düşünüp düşünmeyeceği belirsiz.

AB KOMİSYONU’NUN ZAFERİ

AB Komisyonu, Malta’nın altın pasaport uygulamasını 2020 yılında incelemeye almıştı. Rusya ve Belarus vatandaşları için programı durdurmasına rağmen diğer ülkeler için sürdürmesi, Komisyon’un tepkisini çekti. İhlal süreci başlatan Komisyon, “Vatandaşlık, ödeme ile ölçülebilecek bir meta değildir,” diyerek Malta’yı uyarmıştı. Adalet Divanı’nın 29 Nisan 2025 tarihli kararı, bu uzun mücadelenin bir sonucuydu. Bu karar, diğer AB ülkeleri için de net bir mesaj verdi: Vatandaşlık satışı, AB’nin kırmızı çizgisi. Güney Kıbrıs, Bulgaristan ve Portekiz geçmişte benzer programlar uygulamış, ancak AB’nin baskısıyla bu uygulamaları durdurmuş ya da revize etmişti. Malta’nın durdurma kararı, bu tür uygulamaların AB genelinde tamamen sona erebileceğinin sinyallerini veriyor.

AB VATANDAŞLIĞI, AYRIÇILIK MI, META MI?

AB vatandaşlığı, bir üye ülkenin pasaportunu alan herkese eşsiz haklar sunuyor: 27 ülkede serbest dolaşım, iş kurma özgürlüğü, eğitim ve sağlık hizmetlerine erişim, Avrupa Parlamentosu seçimlerinde oy kullanma hakkı. Ancak altın pasaport programları, bu ayrıcalıkları maddi bir alışverişe dönüştürerek AB’nin “birlik” ruhuna zarar vermekte. Avrupa Parlamentosu’nun 2022’de yayımladığı bir raporda, bu programların “organize suç, kara para aklama ve yolsuzluk riskini artırdığı” belirtilmişti.