AB’DEN MALTA’YA DARBE

Avrupa Birliği, Malta’nın tartışmalı “altın pasaport” uygulamasına ciddi bir darbe indirdi. Avrupa Birliği Adalet Divanı, yatırım karşılığı vatandaşlık programının AB yasalarına aykırı olduğuna karar vererek, Malta’nın bu programı derhal durdurmasını belirtti. Mahkeme, “Bir üye devletin vatandaşı olmak, ticari bir ölçüt haline getirilemez” ifadesiyle AB vatandaşlık statüsünün temel ilkelerine dikkat çekti. Bu karar, hem Malta hem de benzer uygulamalar sergileyen diğer AB ülkeleri için tarihi bir dönüm noktası anlamına geliyor. Peki, altın pasaport uygulaması nedir, neden bu kadar tartışıldı ve bundan sonra neler yaşanacak?

ALTIN PASAPORT VE İŞLEYİŞİ

Malta, 2013 yılında başlattığı “altın pasaport” programıyla zenginlere hızlı bir şekilde AB vatandaşlığı sunmaktaydı. Şartlar oldukça basitti: En az 600.000 Euro yatırım, bir mülk satın alma veya kiralama ve 10.000 Euro hayır kurumlarına bağış yapma. Bu şartları yerine getirenler, Malta vatandaşı oluyordu ve AB’nin sağladığı serbest dolaşım, iç pazara erişim ve seçimlerde oy kullanma gibi ayrıcalıklardan yararlanıyordu. Ancak, Financial Times’ın kapsamlı analizleri, bu pasaportların sadece zengin iş insanlarına değil, aynı zamanda siyasi nüfuza sahip bireylere, yaptırımlara maruz kalan kişilere ve suçlardan mahkûm olmuş isimlere de satıldığını ortaya çıkardı. 2011-2019 yılları arasında Malta ve Güney Kıbrıs’taki benzer programlarla toplamda yaklaşık 130.000 kişi AB vatandaşı oldu ve bu süreçte bu ülkeler toplam 21.8 milyar Euro’luk yüksek bir gelir elde etti. Ancak bu “ticari vatandaşlık” modeli, AB’nin temel değerleriyle çelişiyor. Adalet Divanı, kararında “AB vatandaşlığı, birliğin ruhunu yansıtan bir statüdür ve maddi bir alışverişin konusu olamaz,” açıklamasında bulundu.

KİMLER PASAPORT ALDI?

Malta’nın altın pasaport programı, uzun süredir tartışmaların merkezinde bulunuyordu. Transparency International’ın raporlarına göre, bu pasaportları alanlar arasında Rus oligarklar, Çinli iş insanları ve kara para aklama suçlamalarıyla karşı karşıya olan isimler de mevcuttu. Örneğin, vergi dolandırıcılığından mahkum olan Rus milyoner Pavel Melnikov, Malta vatandaşlığı elde etmişti, fakat 2022’de bu vatandaşlığı iptal edildi. Melnikov, karara itiraz edeceğini belirtirken, benzer durumlardaki diğer kişilerin de yasal süreç başlatabileceği konuşuluyor.

IPTAL SÜRECI NASIL İŞLEYECEK?

AB göç hukuku uzmanı Simon Cox, Malta’nın verdiği vatandaşlıkların toplu bir şekilde iptal edilmesinin “çok düşük bir ihtimal” olduğunu ifade ediyor. Bununla birlikte, suç kaydı olan veya yaptırımlara tabi bireylerin pasaportlarının bireysel olarak geri alınabileceği belirtiliyor. Cox, “Malta, imajını kurtarmak için bazı yüksek profilli iptaller yapabilir, ancak bu süreç hukuki açıdan karmaşık,” açıklamasını yapıyor. Örneğin, Melnikov gibi isimlerin itirazları, iptal süreçlerini yıllar boyunca uzatabilir. Malta hükümeti, mahkeme kararına bugüne kadar resmi bir yanıt vermedi, ancak programın durdurulması, ülkenin ekonomisine ciddi bir darbe vurabilir. Zira altın pasaportlar, Malta’nın gayrisafi yurtiçi hasılasının %1’inden fazlasını oluşturuyordu. Hükümetin, AB ile uyumlu yeni bir vatandaşlık modeli geliştirmesi, büyük bir merak konusudur.

AB KOMİSYONU’NUN GÖZÜNDE MALTA

AB Komisyonu, Malta’nın altın pasaport uygulamasını 2020 yılında incelemeye almıştı. Rusya ve Belarus vatandaşları için uygulamanın durdurulmasında rağmen, diğer ülkeler için programı sürdürmesi, Komisyon’un tepkisini toplamıştı. İhlal süreci başlatan Komisyon, “Vatandaşlık, ödeme ile ölçülebilecek bir meta değildir,” diyerek Malta’yı uyarmıştı. Adalet Divanı’nın 29 Nisan 2025 tarihli kararı, bu uzun soluklu mücadelenin sonucunda geldi. Karar, diğer AB ülkelerine de net bir mesaj gediyor: vatandaşlık satışı, AB’nin dikkatle koruduğu bir kırmızı çizgi konusudur. Güney Kıbrıs, Bulgaristan ve Portekiz gibi ülkeler geçmişte benzer programlar uygulamış, fakat AB’nin baskısıyla bu programları ya durdurmuş ya da değiştirmiştir. Malta’nın durdurma kararı, benzer uygulamaların AB genelinde tamamen sona erebileceğine dair bir sinyal veriyor.

AB VATANDAŞLIĞI: AYRI CALIKLAR VE RİSKLER

AB vatandaşlığı, bir üye ülkenin pasaportunu alan herkese eşsiz haklar sunuyor. 27 ülkede serbest dolaşım, iş kurma özgürlüğü, eğitim ve sağlık hizmetlerine erişim sağlıyor, ayrıca Avrupa Parlamentosu seçimlerinde oy kullanma hakkı veriyor. Ancak, altın pasaport programları bu ayrıcalıkları maddi bir alışveriş haline getirerek AB’nin “birlik” ruhuna zarar veriyor. Avrupa Parlamentosu’nun 2022’de yayımladığı bir raporda, bu uygulamaların “organize suç, kara para aklama ve yolsuzluk riskini artırdığı” vurgulanmıştı.