AVRUPA BİRLİĞİ’NDEN MALTA’YA AĞIR DARBE

Avrupa Birliği, Malta’nın tartışmalı “altın pasaport” uygulamasına ağır bir müdahale gerçekleştirdi. Avrupa Birliği Adalet Divanı, yatırım karşılığı vatandaşlık işlemlerinin AB yasalarına ters düştüğüne hükmederek, Malta’nın bu programı derhal durdurmasını istedi. Mahkeme, “Bir üye devletin vatandaşı olmak, ticari bir ölçüt haline getirilemez” diyerek, AB vatandaşlık statüsünün temel ilkelerine vurgu yaptı. Bu karar, hem Malta hem de benzer uygulamalar yürüten diğer AB ülkeleri açısından tarihi bir kırılma noktası olarak değerlendiriliyor. Peki, altın pasaport uygulaması nedir, neden bu kadar tartışmalı hale geldi ve bundan sonra neler yaşanacak?

ALTIN PASAPORT PROGRAMI NEDİR?

Malta, 2013 yılında başlattığı “altın pasaport” programı ile zengin bireylere hızlı bir biçimde AB vatandaşlığı sağlıyordu. Uygulamanın şartları oldukça basitti: En az 600.000 Euro yatırım yapılması, bir mülk satın alınması ya da kiralanması ve 10.000 Euro’luk hayır kurumlarına bağış yapılması gerekiyordu. Bu şartları yerine getirenler, Malta vatandaşı olabiliyor ve AB’nin sunduğu serbest dolaşım, iç pazara erişim ve seçimlerde oy kullanma gibi haklardan faydalanıyordu. Ancak, Financial Times’ın kapsamlı analizleri, bu pasaportların yalnızca zengin iş insanlarına değil, politik etki sahibi kişilere, yaptırımlara maruz kalan bireylere ve suç geçmişi olan kişilere de satıldığını gündeme getirdi. 2011-2019 yılları arasında Malta ve Güney Kıbrıs’ın benzer programlarıyla yaklaşık 130.000 kişi AB vatandaşı olurken, bu ülkeler 21.8 milyar Euro gibi büyük bir gelir sağlamıştı. Ancak bu “ticari vatandaşlık” modeli, AB’nin temel değerleri ile çelişen bir yapı gösteriyor. Adalet Divanı, kararında, “AB vatandaşlığı, birliğin ruhunu yansıtan bir statüdür ve maddi bir alışverişin konusu olamaz” dedi.

KİMLER MALTA PASAPORTU ALDI?

Malta’nın altın pasaport programı süre gelen tartışmalara sahne oldu. Transparency International’ın raporlarına göre, bu programdan yararlanıp pasaport alan kişilerin arasında Rus oligarklar, Çinli iş insanları ve kara para aklama suçlamalarıyla karşılaşan kişiler bulunuyordu. Örneğin, vergi dolandırıcılığından mahkûm olan Rus milyarder Pavel Melnikov, Malta vatandaşlığı almasına rağmen, 2022 yılında bu vatandaşlığı iptal edilmişti. Melnikov, karara itiraz etme niyetinde olduğunu söyleyerek, benzer durumdaki diğer bireylerin de hukuki sürece girebileceği konuşuluyor.

PASAPORTLAR İPTAL EDİLECEK Mİ?

AB göç hukuku uzmanı Simon Cox, Malta’nın verdiği vatandaşlıkların topluca iptal edilmesinin “çok düşük bir ihtimal” olduğunu belirtiyor. Ancak, geçmişte suç işlemiş ya da yaptırımlara tabi olan bireylerin pasaportlarının bireysel olarak geri alınabileceği ifade ediliyor. Cox, “Malta, imajını kurtarmak için bazı yüksek profilli iptaller gerçekleştirebilir, fakat bu süreç hukuki açıdan oldukça karmaşık” diyor. Melnikov gibi kişilerin itirazları, iptalleri yıllarca sürebilecek bir hale getirebilir.

YENİ BİR VATANDAŞLIK MODELİ GEREKEN BİR KONU MU?

Malta hükümeti, mahkeme kararına henüz resmen yanıt vermedi; ancak programın durdurulmasının ülke ekonomisine büyük bir darbe vurabileceği düşünülüyor. Zira, altın pasaportlar Malta’nın gayri safi yurtiçi hasılasının %1’inden fazlasını oluşturuyordu. Hükümetin, AB ile uyumlu yeni bir vatandaşlık modeli geliştirip geliştirmeyeceği ise merak konusu.

AB KOMİSYONU’NUN ZAFERİ

AB Komisyonu, Malta’nın altın pasaport uygulamasını 2020’de incelemeye almıştı. Programın Rusya ve Belarus vatandaşları için durdurulmasına rağmen, diğer ülkeler için devam etmesi, Komisyon’un tepkisini çekti. İhlal süreci başlatan Komisyon, “Vatandaşlık, ödeme ile ölçülebilecek bir meta değildir” diyerek Malta’yı uyardı. Adalet Divanı’nın 29 Nisan 2025 tarihli kararı, bu uzun süren mücadelenin sonucunda geldi. Mahkeme kararı, diğer AB ülkeleri için de net bir mesaj niteliği taşımakta: Vatandaşlık satışı, AB’nin kırmızı çizgisi. Daha önce benzer programlar uygulayan Güney Kıbrıs, Bulgaristan ve Portekiz gibi ülkeler, AB’nin baskılarıyla ya bu uygulamaları durdurmuş ya da yeniden düzenlemişti. Malta’nın durdurma kararı, bu tür uygulamaların AB genelinde tamamen sona ermenin sinyallerini veriyor.

AB VATANDAŞLIĞI: AYRIÇILIK MI, META MI?

AB vatandaşlığı, bir üye ülkenin pasaportunu alan herkese eşsiz haklar sunuyor: 27 ülkede serbest dolaşım, iş kurma özgürlüğü, eğitim ve sağlık hizmetlerine erişim, Avrupa Parlamentosu seçimlerinde oy kullanma hakkı gibi. Ancak altın pasaport programları, bu ayrıcalıkları maddi bir alışverişe indirgenmesiyle AB’nin “birlik” ruhuna zarar verdi. Avrupa Parlamentosu’nun 2022’de yayımladığı bir raporda, bu programların “organize suç, kara para aklama ve yolsuzluk riskini artırdığı” ifade edildi.