İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE DÜNYA’NIN DÖNÜŞÜ

İklim değişikliğinin etkileri, biyolojik çeşitlilik kaybı, aşırı hava olayları, deniz seviyesinin yükselmesi, orman yangınları ve kitlesel göçler gibi durumlarla hayatın her alanında kendini gösteriyor. Her yıl, çevremiz üzerinde bıraktığımız etkilerin yeni ve kimi zaman şaşırtıcı sonuçlarıyla karşılaşıyoruz. Son bulgular ise son derece dikkat çekici bir keşfi işaret ediyor: Bilim insanları, insan kaynaklı sera gazı salımlarının Dünya’nın dönüş hızını değiştirdiğini ortaya koydu. Sonuçlar da hayli çarpıcı: Dünya’daki günlerin uzadığını gösteriyor. Bu durum, önümüzdeki yıllarda zaman ölçme şeklimizi köklü bir şekilde etkileyebilir. ETH Zürih’ten Prof. Benedikt Soja, BBC’nin Science Focus dergisine yaptığı açıklamada “Son 100 yılda neden olduğumuz iklim değişikliğiyle tüm gezegeni bu ölçekte etkileyebilmemiz gerçekten büyüleyici” ifadesini kullanıyor. Soja, bu etkinin, gezegenin dönüşünü etkileyen bugüne kadarki diğer faktörlerden daha büyük olabileceğini belirtiyor.

SERA ETKİSİ VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ

Sera etkisi yıllardır biliniyor: Karbondioksit gibi gazların artışı atmosferde daha fazla ısıyı hapsediyor ve küresel sıcaklıkların yükselmesine neden oluyor. Geçtiğimiz yıl, dünya genelindeki sıcaklıklar, 20. yüzyıl ortalamasının 1,18 derece üzerine çıktı. Bu artış, 2015’te belirlenen ve iklim değişikliğinin en yıkıcı etkilerinden kaçınmak amacıyla üst sınır olarak kabul edilen 1,5 dereceye tehlikeli biçimde yaklaşıldığını gösteriyor. Isınmanın en önemli sonuçlarından biri, kutuplardaki dev buz kütlelerinin erimesidir. Son iki yılda, İsviçre buzul kütlesinin yüzde 10’unu yitirirken, Antarktika her yıl yaklaşık 150 milyar ton, Grönland ise 270 milyar ton buz kaybetmekte. Bu erimenin kıyı bölgeleri üzerinde yarattığı etkiler sıklıkla tartışılırken, Soja ve ekibi alternatif bir soru üzerinde duruyor: Bu devasa kütle hareketi Dünya’yı daha büyük ölçekte nasıl etkiliyor? ABD Ulusal Bilimler Akademisi Dergisi PNAS’ta yayımlanan bir çalışmaya göre, “Soğuk bölgelerdeki buzlar eridikçe kütle, kutuplardan okyanuslara taşınıyor” diyerek, bunun Dünya’yı daha basık hale getirdiğini ve kütlenin dönüş ekseninden uzaklaştığını ifade ediyor.

FİZİKSEL ETKİLERİ

Dünya, dönen bir cisim olarak açısal momentumun korunumu yasasına tabidir. Kısaca belirtmek gerekirse, kütle dönüş ekseninden uzaklaştıkça atalet momenti artmaktadır. Bu da dönüş hızının azalmasına neden oluyor. Dolayısıyla, buzul erimeleri, Dünya’nın dönüşünü yavaşlatarak günlerin uzamasına yol açıyor. Soja, durumu dönen bir buz patencisine benzetiyor: Kollarını açtığında dönüş hızı azalırken, kollarını topladığında hızlanıyor. Araştırmalara göre, 1900-2000 yılları arasında iklimin gün uzunluğuna etkisi yüzyılda 0,3 ile 1,0 milisaniye arasında değişirken; 2000 sonrası hızlanan buz erimeleriyle bu oran yüzyılda 1,3 milisaniyeye çıkmıştır. En kötü senaryoda, sera gazı salımları kontrol edilmezse bu artış 2100 yılına kadar yüzyılda 2,6 milisaniyeye ulaşabilir. Günlük yaşamda hissedilmesi zor olan bu değişimlerin, küresel teknoloji altyapısı için ciddi sonuçlar doğurabileceği belirtiliyor.

ZAMAN DÜZENİ VE ARTIK SANİYELER

Zaman ölçümünde üç temel sistem öne çıkıyor: Atom saatlerine dayanan Uluslararası Atomik Zaman (TAI), Dünya’nın dönüşüne göre belirlenen Evrensel Zaman (UT1) ve bu ikisini uzlaştırmaya çalışan Koordine Evrensel Zaman (UTC). UTC ile UT1 arasındaki farkı 0,9 saniyenin altında tutmak amacıyla 1972 yılından bu yana “artık saniye” uygulaması gerçekleştirilmekte. Bu uygulama ile belirli zaman dilimlerinde saatlere fazladan bir saniye ekleniyor. Ancak artık saniyeler, artık yıllar gibi düzenli değil ve ihtiyaç doğrultusunda ekleniyor. 1972’den bu yana toplamda 27 artık saniye eklendi, sonuncusu ise 2016 yılında gerçekleşti. 1980’lerde dokuz, 2010’larda ise sadece üç artık saniye eklenirken, 2020’lerde henüz hiç eklenmedi. Bu düzensiz sistem, özellikle dijital çağda ciddi sorunlara neden olmaktadır. 2012 yılında eklenen bir artık saniye, Reddit, Instagram, LinkedIn ve Netflix gibi platformlarda aksamalara yol açarken, Qantas havayollarında ise 400’den fazla uçuşun gecikmesine neden oldu.