GÜVENLİK UYARISI VE FEDAKARLIK ÜZERİNE DÜŞÜNCELER
Uçak yolculukları sırasında dikkatimi çeken bir cümle bulunuyor. Güvenlik bilgilendirmesinde, “Önce kendi oksijen maskenizi takın, sonra başkalarına yardım edin” uyarısı sıkça vurgulanıyor. Bu, 10 bin metrede sefer halinde olan bir uçakta, acil bir durumda oldukça mantıklı olan bir tavsiye olarak öne çıkıyor. Ancak başka bir açıdan bakıldığında, bu ifade, bencilliği teşvik eden bir yaşam felsefesini de yansıtıyor. Narsisizmin ödüllendirildiği bir dünyada, “her zaman kendini önceliklendir” mesajı verilmiş oluyor.
BİREYCİLİĞİN ETKİLERİ
Sosyal psikolog Geert Hofstede, bireyciliği, insanların “daha büyük bir bütünün parçası” yerine “bağımsız” hissetme düzeyi olarak tanımlıyor. Batı dünyasında bireycilik artarken, bu durumun gerçekten olumlu olup olmadığını sorgulamak önemli hale geliyor. Leeds Beckett Üniversitesi’nden psikoloji öğretim görevlisi Steve Taylor, psikoloji, ekonomi ve biyoloji alanındaki görüşlerin insanları acımasız ve bencil varsaydığını belirtiyor. Ancak son araştırmalar, bu karamsar sonuçlara karşı daha umut verici bir bakış açısı sunuyor.
“Seyirci etkisi” teorisi, bir kriz anında insanların çevrelerinde başka kişiler varsa müdahale etme olasılığının düştüğünü öne sürüyor. Ancak Kitty Genovese’nin öldürülmesi üzerine geliştirilen bu hikâye, gerçeği tam olarak yansıtmayabiliyor. Çeşitli araştırmalar, insanların aslında genellikle başkalarının güvenliği için harekete geçmeye istekli olduğunu gösteriyor. Örneğin, 2020’de yapılan bir çalışma, şiddet olaylarında insanların müdahale etme oranının yüksek olduğunu ortaya koydu.
FEDAKARLIĞIN DOĞASAL TEMELLERİ
Taylor, başkaları için hayatlarını riske atan insanların davranişlarını içgüdüsel bir refleks olarak tanımlıyor. Geçmişte meydana gelen terör saldırıları sırasında pek çok insan cesurca yardımda bulunmuştu. İnsanların yardımseverliği, evrimsel bir temele dayandığını ifade eden Taylor, avcı-toplayıcı topluluklarda işbirliği yapmanın hayatta kalma açısından önemli olduğunu vurguluyor. Bazı antropolojik araştırmalar, bu tür grupların kaynaklarını eşit bir şekilde paylaştığını gösteriyor.
ÇOCUKLARDA FEDAKARLIK VE PSİKOLOJİK YARARLAR
Çocuklar üzerinde yapılan araştırmalar, insanların fedakar doğduklarını gösteriyor. Küçük yaştaki çocuklar, başkalarına yardım etme ve ortak hedeflere ulaşma çabasında bulunduklarını gösteriyor. Gönüllü faaliyetleriyle ruh sağlığının iyileştiği, yalnızlık hissinin azaldığı tespit edilmiştir. Düşük tansiyon ve ölüm riski ile ilişkilendirilen fedakarlık, sağlık açısından da fayda sağlıyor. Taylor, “Fedakarlık ve iyi olma hâli arasında o kadar güçlü bir ilişki var ki, fedakar yaşamamak akılsızlık olur” diyor.
KÜLTÜREL FARKLILIKLAR VE BİLGİLER
Fedakarlık eğilimlerimiz, çoğu zaman geçmiş deneyimlere ve kültürel yapılandırmalara bağlı oluyor. Batı kültürleri bireyciliği öne çıkarırken, Asya kültürlerinde kolektivizm öne çıkıyor. Bu fark, insanların özgecilik davranışlarının nasıl algılandığını da etkiliyor. Özellikle Covid-19 pandemisi sırasında kolektivist kültürlerde, maske takma oranlarının daha yüksek olduğu görülmüştür. Huang, bu konuda kişisel deneyimlerini de örnek veriyor; Tayvan’dan ABD’ye taşınırken kendi açısından değişimleri gözlemliyor.
SONUÇ VE DENGE
Fedakarlık, hem kendimize hem de topluma fayda sağlıyor. Ancak kendi ihtiyaçlarımızı göz önünde bulundurmamız gerektiği de unutulmamalı. Huang, “İnsanlardan her zaman fedakar olmalarının beklendiği kültürlerde işler zorlaşır” diyor. Bu bağlamda, geçmiş deneyimlerimiz, bulunduğumuz çevre ve toplumsal beklentiler, davranışlarımız üzerinde etkili oluyor. Başkalarına yardım etmek güzelleşirken, kendimizi önceliklendirmekten de çekinmemeliyiz.
then "Add to Home Screen"